Pasar al contenido principal
Volver a ToponHisp
  • Consulta del diccionario
  • Resultados del proyecto
  • Bibliografía
  • Fuentes
  • Acceso investigadores
esglcaeupt-ptastan

Covelo

Covelo

Tipología o caracterización geográfica

Lugar
Concello
Parroquia
Idioma del topónimo
Galego

Derivado

CŎVA » -ĔLLA, -ĔLLU

Resumen general

É un diminutivo co sufixo procedente do latín -ellu, seguramente de covo (derivado de cova), referido a unha concavidade ou depresión no terreo.

Aspectos geográficos, históricos, administrativos

Concello, parroquia e lugar da provincia de Pontevedra.

Información específica de étimo para este topónimo

Na tradición escrita moderna anterior á reforma do NG (2003), este topónimo, bastante frecuente en Galicia, presentaba as formas gráficas Covelo e Cubelo (na lingua oral tamén se dá a alternancia vocálica). Estas grafías b/v non sempre aclaran a orixe do topónimo, pois tendíase a escribir sistematicamente con <b> cando a vogal o pecha en u, como se comproba no feito de que case non se rexistren as grafías *cuvela, *cuvelo. Casos semellantes desta pechazón danse en subela (< lat SŎBELLU) ou novelo/nuvelo (< lat. NŎVELLU) e outros, que Santamarina (2008: 613) atribúe á posible disimilación entre o /'ε/ e o /u/. O criterio da Comisión de Toponimia á hora de fixar a forma estándar destas formas foi o respecto das formas locais de cada topónimo, se ben se adaptou a ortografía ás correspondentes do vocabulario transparente. Así, as formas Coba pasaron a Cova. E no caso de Covelo, unificouse con esta forma gráfica, agás dous lugares de Carnota (Co).

A devandita alternancia fai que se poida pensar nun derivado de covo (derivado de cova) ou de cubo 'recipiente para líquidos', pero é máis probable que se trate do primeiro, por varias razóns. En primeiro lugar, cubo (derivado de cuba, do lat. cūpa) é moito menos rendible na toponimia (coa posible motivación toponímica de podería ser 'cano que leva a auga da presa ó muíño'); ademais, na maioría dos casos en que se rexistraba Cubel- hai no mesmo concello algunha Cova ou algún Covo, o que apunta a unha relación léxica entre eles. E, para máis abundamento, na documentación antiga (CODOLGA, TMILGa) hai moitas Cova(s), topónimos, Covo (subst.) e -covo (adx.: Vilarcovo, Fontecova, Riocovo, Vilacova...). No que toca ó derivado en -ELLA/U, son numerosos os formados con Covel- no CODOLGA (60) e no TMILGA (17), fronte a só 11 Cubel- no CODOLGA e 1 no TMILGa.

Con respecto ós posibles étimos, o sufixo -ellus pode indicar diminutivo ou replicante. En calquera dos casos, como se indicou antes, seríao probablemente de covo. Con todo, tense apuntado que puido ser tamén unha perduración do indeouropeo *kouos 'oco', que se usaría no norte peninsular. A motivación, en todo caso, parece clara: "Se unha terra é fonda ou ten covas ou ocos ou bóvedas é motivo suficiente para que se lle chame Cova, Covo, Covela, Covelo e unha manchea de derivados máis. Lembremos que a cova en galego non é só, entre outras cousas, a ‘espenuca’, o ‘tobo’ (cast. “madriguera”) senón tamén unha ‘depresión’ no terreo (cast. “hoya”)" (Santamarina 2008: 624). Por outra banda, covo tamén signica 'colmea feita nun tronco furado, trobo', acepción que se presta para nomear un sitio; mais neste caso o étimo sería distinto: o lat. CŎPHĬNU (< cast. cuévano); con todo, non se atopan apoios documentais antigos para esta posibilidade.

Estes topónimos documéntanse desde moi cedo; algún deles están presentes nos textos máis recuados. Pola súa abundancia, é difícil situalos con precisión. Incluímos a seguir algúns dos localizados (en certos casos con dúbidas) por Antón Santamarina no seu estudo sobre esta familia de topónimos:

  • Covello 572 ESagrada
  • Covello 945 TSobrado ?Palas/Covelo
  • Covelo 1155 CDOseira Carballiño/Partovia
  • Covelo 1164 TCelanova Taboadela/Taboadela 
  • Couello 1194 ?Cambre/Pravio 
  • Covelo 1207 DocAsadur Paderne de All./Coucieiro
  • Covelo 1226 TSobrado ?Ortigueira/Couzadoiro
  • Covelo 1282 DocCatOurense ?Irixo/Froufe 

 

Documentación histórica

Antigua e medieval

  • "prelatus de Sante Marine de Covello" a.1298 CDMelón
  • "Sancta Maria de Covello" 1329 DocTui [parroquia de Covelo, hoxe coa advocación santa María)
  • "leeram a dita carta en Sanctiago de Covelo" 1329 DocTui [parroquia de Covelo, hoxe coa mesma advocación]
  • "Martín Pérez de Covello" a.1337 DocTui
  • "Sancti Iacobi de Covelo" 1362 TuiConfirmações

Moderna

  • "COBELO: ayunt. en la prov. de Pontevedra (6 leg.), part. jud. de Cañiza (1), dióc. de Tuy (5), aud. terr. y c. g. de la Coruña (26): sit. á las inmediaciones del r. Tea, en terreno montuoso, con buena ventilación y clima saludable. ... Pobl.: 1,512 vec., 5,530 almas." DicMadoz

Paisaje toponímico próximo

Outros topónimos relacionados con 'concavidade' no mesmo concello (mencionados tamén nos cognados): dous Coveliño, un na parroquia de Prado e outro na de Santiago de Covelo e Covilloas (na parroquia de Godóns) é derivado de COVICŬLA co sufixo -ONAS.

Cognados y topónimos relacionados

Ademais do concello pontevedrés de Covelo, e varias parroquias con estes nomes, hai lugares Covelo e O Covelo (Co17, Lu8, Ou10, Po11), Cubelo (Co1), Covelos e Os Covelos (Co1, Po2). E o composto Portocubelo (Carnota, Co). A pronuncia non sempre é a mesma, pois hai algúns topónimos que presentan metafonía (cerre da vogal tónica por influxo do -o final). Así, [koˈβɛlo̝] en Covelo e Palas de Rei; [koˈβelo̝] na Lama e Viana do Bolo.

O feminino pode ser derivado do adxectivo covo, en concordancia cun referente dese xénero, ou do substantivo cova: Covela e A Covela (Co3, Lu8, Ou1, Po1), Covelas e As Covelas (Co1, Lu3, Ou5).Nestes casos a pronuncia sempre é aberta, /ɛ/.

As formas femininas tamén deixaron apelidos: Covela, Cobela, Cubela, Covelas, Cobelas e Cubelas.

Derivados: 

  • (O) Coveliño (Ribeira, O Covelo, Boiro)
  • (A) Coveliña (As Pontes de García Rodríguez, Co, Ramirás, Ou), Coveliñas (Ramirás, Ou).
  • Covillón (Xermade, Lu), derivado de COVICŬLU co sufixo -ONE.
  • Covilloas (Covelo), derivado de COVICŬLA co sufixo -ONAS.
Ana Boullón:  "Covelo", 

en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org 

[consultado en 03-07-2025].
Fecha: 24/06/2025
7233
no-portugues

Coordenadas: -8.3632 42.2314

Las coordenadas en el estado español proceden del IGE

×Cerrar

Visualización de capas

One fine body…

Close Save changes
Transcripción fonética
koˈβɛlo̝
Provincia
Pontevedra
Población (INE)
Sin datos

Gentilicio y apodos colectivos

Gentilicio(s)

Covelán, covelá

Seudogentilicio(s)
Sin datos

Antropónimos originados por el topónimo

Apellido
Covelo
1653 ocurrencias
Fuente: CAG

O concello pontevedrés foi posiblemente o foco máis produtivo do apelido Covelo, aínda que non se pode descartar que houbese outros focos, xa que hai máis dunha ducia de lugares así chamados.

Covelo
Apellido
Cobelo
615 ocurrencias
Fuente: CAG
Cobelo
Apellido
Cubelo
64 ocurrencias
Fuente: CAG

Pola distribución actual dos seus portadores, parece que o principal foco de expansión foi o lugar homónimo da parroquia de San Mamede de Carnota.

Cubelo
Nombre
No ha generado nombre personal

Bibliografía específica

Santamarina, Antón (2008): “Covelo, Covela, Cubelo, Cubela'. Un problema gráfico e etimolóxico”, en E. Corral Díaz / L. Fontoira Suris / E. Moscoso Mato (eds.), A mi dizen quantos amigos ey: Homenaxe ao profesor Xosé Luís Couceiro. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, 609-629.

Firmas

Redacción: Ana Boullón

Ministerio de ciencia
Xunta de Galicia
Instituto da Lingua Galega
UPNA
UAM
Universidad de Zaragoza

El proyecto I+D+I Toponomasticon Hispaniae está financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. La presente aplicación contó con una ayuda para la consolidación y estruturación de unidades de investigación competitivas de la Xunta de Galicia (ED431C 2021/20).

Menú del pie

  • Políticas de privacidad
  • Políticas de cookies
  • Contacto
-
-
-
-