Skip to main content
Itzuli ToponHisp
  • Consulta del diccionario
  • Resultados del proyecto
  • Bibliografía
  • Fuentes
  • Ikertzaileentzako sarrera
esglcaeupt-ptast

Ibilcieta / Ibiltzieta

Ibilcieta / Ibiltzieta

Tipologia edo geografia karakterizazioa

Localidad
Idioma del topónimo
Vasco

Etimoa

UBIL
Vasco
Hidrotoponimia » Ur lasterrak
*UBEL
Vasco
Hidrotoponimia » Ur lasterrak

Ámbito semántico

Giza habitata » Herria

Laburpen orokorra

Se trata probablemente de un compuesto de u(r)biltze 'confluencia de aguas' y el sufijo locativo-abundancial -eta, con la acepción original de 'lugar donde se juntan dos corrientes de agua'. De todas maneras, no hay que olvidar que en los primeros testimonios documentales hay ubel-, que podría significar 'agua negra'.

Leku izen honentzako informazio berezkoa

Mitxelena (1967: 168) dice así, a propósito de Ibiltzieta: «Hay un ejemplo de u > i en el nombre de población Ibilcieta, vasc. Ibizta, en el siglo XI Ubelcieta, Ubilcieta». En nuestra opinión (Salaberri, 1997: 22-25), los testimonios con u inicial (Vbelcieta, Huvilcieta...) que encontramos hasta el siglo XIV incluido dejan claro que la base es Ubil-, la misma que tenemos en los microtopónimos Ubillaga, Ubillo(t)s, Urbillos, Ubilloa, Ubillegi que indican lugares en los que se juntan dos o más corrientes de agua. Posteriormente, como en otros derivados de ur (cfr. ibai 'río', idoi 'balsa', Ubillo(t)s > Ibillo(t)s...), ha ocurrido el cierre u- > i-, cuya motivación no está muy clara. En el caso del topónimo que nos ocupa, además de u- 'ur' (hur todavía en algunas hablas) '(corriente de) agua', tenemos bil- base (aditzoina en euskera) de bildu 'recogido', 'reunido', 'juntado'...

Los otros componentes del topónimo son el sufijo locativo-abundancial -tze (cfr. Buztintze, localidad bajonavarra, con base buztin 'arcilla') primero y el sufijo del mismo carácter -eta (cfr. Agorreta, Akerreta, N, Legorreta, G) luego. Probablemente a un *Ubiltze(a) 'entrambasaguas' inicial se le ha añadido el sufijo -eta, al parecer para subrayar su carácter toponímico, como ocurre en otras ocasiones.

La secuencia -ie- interior del nombre debe ser explicada a partir de una forma *Ubiltzeeta, con disimilación -ee- > -ie- que ocurre a veces, si bien lo más habitual es la contracción de las dos vocales (-ee- > -e-), como en Leçeeta (1284) > Lezeta (1313) > Lézta actual, en Luzaide / Valcarlos (N). El fenómeno es conocido dentro de la lengua vasca, y no hay que suponer por ello, necesariamente, que se trate de una diptongación románica de la vocal de la sílaba acentuada, bien conocida sin embargo en Navarra (cfr. Errezu / Riezu, Irunberri / Lumbier...).

En lo que respecta a la acentuación del nombre que estamos analizando, parece que en un tiempo era proparoxítono, como el microtopónimo de Luzaide citado, es decir, se pronunciaba Ibíl(t)z[j]eta, de donde la forma reducida utilizada en euskera Ibízta (véase Mitxelena, 1967: 170 y FHV, 368). El cambio de pronunciación para adecuarse al modelo castellano o romance es bien conocido: Biótzali > Biótzari > Biotzári en euskera, pero Biótzali > Bigüézal en romance (N); Larráhona > Larráona > Larraóna en castellano, pero Larráhona > Larragoa en euskera (N), este último escrito Larragua en la documentación, sin duda por que se pronunciaba Larrág[w]a.

Por otro lado, la localidad de Ibiltzieta –forma elegida por Euskaltzaindia como variante estándar del topónimo– se encuentra en el lugar en el que el barranco denominado Zaldaña desemboca en el río Salazar / Zaraitzu, por lo que no hay, en lo que hace al aspecto geográfico, ninguna dificultad para aceptar la explicación que se ha dado. Similar a Ibiltzieta es Inbuluzketa, localidad de Esteribar (N), de un anterior Ibillosketa, con base Ibillo(t)s (< *Ubillo(t)s) y sufijo -keta, alomorfo de -eta tras sibilante.

De todos modos, no puede obviarse el hecho de que en los testimonios documentales más antiguos tenemos Ubel-, forma que podría ser un compuesto del mencionado ur y de bel, relacionado directamente con beltz 'negro' y presente en una serie de términos vascos (arbel 'pizarra', gibel 'hígado', goibel 'nublado', orbel 'hojarasca', ubel 'morado'...; véase EHHE, entradas bele y beltz). Topónimos del tipo de Urbeltz, Urbeltza, Urbeltzeta... son bien conocidos (también Ubel, pero es esporádico), y lo más llamativo es que en Izal / Itzalle, localidad del mismo valle de Salazar / Zaraitzu y próxima a Ibilcieta / Ibiltzieta, existe ahora el término de Aguanegra, traducción de un anterior y bien documentado Urbeltza del mismo significado (NTEM 30: 100), topónimo (Urbeltza) que está vivo en Ochagavía / Otsagabia, donde hace juego con su opuesto Urtxuria 'agua blanca', 'río blanco'.

Dokumentazio historikoa

Antzinatekoa eta Erdi Arokoa

«Testes de Vbelcieta: senior Sancio Gardeleiz, firme, Azubel Ortiz, Manxo Ortiz et Samurcho Ortiz» (1072, Martín Duque, 1983: 147)

«Karta de Vbelcieta [...] in uilla quę nominatur Uelcita, quę est in ualle de Sarassazu, iuxta uilla Sarres» (1107, Martín Duque, 1983: 299)

«...ego autem iam dictus senior Lope Lopiz dono fermes senior Garsias Lopiz de Ripalta et don (sic) de Ubelzieta et de Liedena» (1115, Martín Duque, 1983: 349)

«Karta de mesquinis de Ubelcieta [...] in uilla quę dicitur Ubelcieta. Dono namque in supradicta uilla, quę est in ualle de Sarasaz [...]» (1119, Martín Duque, 1983: 355)

Huvilcieta (1268, Felones, 1082: 638)

Huuilçieta (1366, Carrasco, 1973: 476, 505)

Garcia d'ouilcieta (Sangüesa / Zangoza, 1366; Carrasco, 1973: 485)

«Don Garcia Sanchiz de Huuilcieta, salut» (1368, Ruiz, 2004: 221)

«A nuestro amado et fiel thesorero don Garcia Sanchiz de Huuilcieta, salut» (1369, Ruiz, 2004: 252)

«...prens de don Garcia Sanchiz de Huvilciette par la main de Jehan de Roncevaux, recepveur de Sangosse» (1374, Jimeno Aranguren, 1999: 82)

Ybilcieta, Yuilcieta (1415, Martín Duque, 1963: 105; apud Euskaltzaindia, 1990: 19)

Garaikidea

«...en la Yglesia Basilica de Santa Cicilia del Lugar de Ybilcieta [...] en junta los de la Vals de Sarazar (sic) [...]» (1507; AGN, 30529, límites, 1, 4)

«Mas en Ezquidoya una pieça [...] en la misma endreçera otra ìeza teniente con pieças de Chachu y Yriart de Ybilcieta» (Güesa / Gorza, 1651; AGN, pr. de Salazar / Zaraitzu, 3, Hernando de Lavari)

«Una heredad o pieza [...] en (el) puesto nombrado Zenacua afrontada con el termino de la villa de Ybilcieta» (Esparza / Espartza, 1690; AGN, pr. de Salazar / Zaraitzu, 13, 29, Pedro Vicent)

«Mas otra pieza en frente de las Saleras de las Ateas [...] Mas en la endrecera llamada Begortea y muga de los terminos de Ybilcieta [...] dos guertas» (Izal/Itzalle, 1699; AGN, pr. de Salazar / Zaraitzu, 15, 20; Pedro Vicent)

«Ibilcieta, villa del valle de Salazar, del 2º partido de la merindad de Sangüesa, arciprestazgo de Ibargoiti, obispado de Pamplona, reino de Navarra» (DRAH, I, 1802: 368)

«un campo [...] en Landaverecoa que confronta [...] con el camino real para Ybilcieta» (Esparza, 1811; pr. de Aibar / Oibar, 93, A. Ruiz)

«Ibilcieta: villa del valle de Salazar [...] sita en llano al oeste del rio Salazar y del Jaurrieta, á la salida del barranco que sube hasta la villa de este último nombre; clima frio y húmedo [...]» (Madoz, 1845-1850, vol. IX, p. 370)

Ibilcieta (NomNav. 1867)

kognatuak eta erlazionatutako leku izenak

Inbuluzketa (N)

Ibillo(t)s, Ubillo(t)s, Ubillegi, Ubillaga, Ubilloa... (microtopónimos)

Urbeltz, Urbeltza, Errekabeltza... (microtopónimos)

Patxi Xabier Salaberri Zaratiegi:  "Ibilcieta / Ibiltzieta", 

en Toponimia del País Vasco y Navarra (PID2020-114216RB-C64), proyecto integrado en el Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/ 501100011033 

[consultado en 14-05-2025].
Data: 10/02/2025
2184
no-portugues

Coordenadas: -1.105619 42.839908

Las coordenadas en el estado español proceden del IGE

×Cerrar

Visualización de capas

One fine body…

Close Save changes
Transcripción fonética
iβilˈθjeta / iˈβis̻ta
Probintzia
Nafarroa / Navarra
Bizilagunak
32 (2023)

Herritarren izena eta talde izengoitiak

Herritarren izena(k)

ibiztarra

Sasigentilizioak
Daturik ez

Leku izenak sortutako jende izenak

Abizena
Ibilcieta
55 ocurrencias
Iturria: https://www.ine.es/widgets/nombApell/index.shtml
Ibilcieta
Abizena
Ibiltzieta
8 ocurrencias
Iturria: https://www.ine.es/widgets/nombApell/index.shtml
Ibiltzieta
Izena
Ez du jende izenik sortu

Bibliografia berezia

Bibliografiarik ez dago

Sinadurak

Erredakzioa: Patxi Xabier Salaberri Zaratiegi

Ibiltzieta neguan. Felipe Mikeleitzen argazkia.

Ibiltzieta neguan. Felipe Mikeleitzen argazkia.

Ibiltzieta elurpean. Felipe Mikeleitzen argazkia.

Ibiltzieta elurpean. Felipe Mikeleitzen argazkia.

Ministerio de ciencia
Xunta de Galicia
Instituto da Lingua Galega
UPNA
UAM
Universidad de Zaragoza

MCIN/AEI/10.23039/501100011033k finantzatu du Toponomasticon Hispaniae I+D+I proiektua. Aplikazio honek Galiziako Xuntak ikerketa guneen finkapenerako eta egituraketarako ematen dituen laguntzetako bat izan zuen.

Menú del pie

  • Pribatutasun politikak
  • Cookies politikak
  • Harremanetarako
-
-
-
-