Ordes
Tipología o caracterización geográfica
Étimo
Resumen general
De orixe discutida, posiblemente prerromana e hidronímica.
Aspectos geográficos, históricos, administrativos
Ordes é concello, parroquia (coa advocación Santa María) e lugar. O concello constituíse en 1836 integrando parroquias que no Antigo Réxime pertenceran ás xurisdicións de Folgoso e de Mesía, da provincia de Santiago. Recibiu o seu nome do da parroquia onde se estableceu a casa consistorial (Navaza_2021).
Información específica de étimo para este topónimo
Ten habido diversas opinións sobre a orixe deste nome, que aínda non foi totalmente esclarecida. Descártase para este caso a relación co substantivo común orde (< lat. ORDĬNE), dificilmente xustificable como topónimo, que, con todo, pode ser a motivación da antiga xurisdición daTerra de Orde (Friol, Lu), e acaso tamén na parroquia homónima do concello de Toques (Navaza_2021).
Abelardo Moralejo (ToponGallega) suxeriu, con reservas, que fose un derivado de HORDEUM 'orxo' (de onde derivan ast., cast. Ordial, gal. Orxal, Orxás, Orxais, Orxeiro, Orxeira, Urxeira). Para isto tería que proceder do dat.-ablat. plural HORDEIS e, ademais, non experimentar a palatalización provocada polo iode que se dá nos demais descendentes). Esta explicación é incompatible coas atestacións medievais, que presentan indicios da nasal.
Finalmente, Bascuas_2002 (131-133) propuxo unha orixe prerromana, formado co tema *Or-d-, tema hidronímico alternativo de Ar-d-, procedentes da raíz indoeuropea *er- 'moverse'. Estaría emparentado con outros topónimos peninsulares, como Ordesa (Huesca), próximo a Ordizia (Guipúscoa) e probablemente co galego Ordoestre. Comparte probablemente orixe coa parroquia homónima de Rairiz de Veiga (Ou), documentada como Sancta Maria de Ordines 1061, Hordines 962 TCelanova, Ordiis 1231 CDACatOurense e mais con Ordelles (documentado como villa de Ordenelias 1007, Ordeeles 1254, Ordeellas 1420,
Ordeelles 1484).
A partir do séc. XVI o nome sufriu o mesmo proceso de castelanización ca unha parte da toponimia galega, e pasou a escribirse Órdenes. Restituíuselle o nome orixinal, Ordes, en 1984 (VariacionesMunicipios).
Documentación histórica
Antigua e medieval
- "Rrui d'Ordẽs" 1394 THSantiago
Moderna
- "Santa María d'Ordes" 1566, 1568 ACS
- "Gregorio do Rrío, labrador, vecino de la feligresía de Sancta María d'Ordenes" 1581 ACS
- "R<odrig>o do Rrío, labrador, vecino de la feligresía de Sancta María d'Ordes" 1585 ACS
- "Santa María de Ordines" 1607 MemoriasHoyo
- Hordenes CME
- "ORDENES: ayunt. en la prov., aud. terr. y c.g. de la Coruña (8 leguas), dióc. de Santiago y part. jud. de su nombre" 1849 DicMadoz XII.
Cognados y topónimos relacionados
Teñen o mesmo nome e advocación unha parroquia en Toques (Co) e outra en Rairiz de Veiga (Ou). Como se dixo anteriormente, é posible que esta última teña a mesma procedencia etimolóxica có topónimo coruñés, pero non é seguro no caso de Toques.
en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org