Passar para o conteúdo principal
Voltar a ToponHisp
  • Consulta del diccionario
  • Resultados del proyecto
  • Bibliografía
  • Fuentes
  • Acesso investigadores
esglcaeupt-ptastan

Eiré

Eiré

Tipologia ou caracterização geográfica

Parroquia
Idioma do topónimo
Galego

Étimo

AGEREDU
Germánico
Deantroponímico » Nome pessoal

Ámbito semántico

Onomástica » Deantroponímico » Nome pessoal

Resumo geral

Eiré procede do latín medieval AGEREDI , xenitivo de Ageredus, nome xermánico de posesor composto por un primeiro elemento *ag(i)-, de difícil interpretación, quizais do gót. agis ‘espanto, pavor’ ou agia 'gume, fío da espada' e un segundo elemento reths ‘consello'.

 

 

Aspetos geográficos, históricos, administrativos

Eiré, topónimo único no NG, é unha parroquia pertencente ó concello de Pantón. Ten como padroeiro a San Xulián. Comprende 16 lugares: O Barrio, A Casanova, A Costa, A Estrada, Faramontaos, Ferreiroá, Freixedo, Guítara, A Morá, O Mosteiro, Nadal, Pedragude, Ramos, Rodiz, San Xulián e A Santa Mariña.

Rielo Carballo non inclúe A Casanova, A Morá, O Mosteiro e Nadal e atribúe a Eiré tres aldeas que hoxe non recolle o NG 2003: O Outeiro, Pacios e Pereiroá (quizá referido a Pereiroás, aldea da parroquia de Sato Estevo do Mato). Ademais, engádelle a Guítara un artigo que ninguén usa e suprímello á Santa Mariña. Velaquí a súa lista: O Barrio, A Costa, A Estrada, Faramontaos, Ferreiroá, Freixedo, A Guítara, O Outeiro, Pacios, Pedragude, Pereiroá, Ramos, Rodiz, San Xián ou San Xulián e Santa Mariña.

O actual templo parroquial é do século XVIII, con reformas posteriores, pero a fundación da parroquia é medieval e está atestada no testamento de Odoario, do séc. VIII: "Villa de Ageredi cum Ecclesia Sandi Juliani" 741 AHN. No século XII: "ecclesia Sancti Iuliani de Agerei". Xa co nome actual atéstase a finais do século XIII, nun documento de mosteiro de Chouzán, na secuencia onomástica de "Pedro Domínguez de San Juliao de Eiré".

Moi preto da igrexa parroquial está outra dedicada a San Miguel, de fábrica románica, declarada monumento nacional no ano 1964. Está situada no lugar do Mosteiro, nome que lembra a existencia dun cenobio feminino fundado por Escladia Ordóñez no século XII. No  primeiro terzo do século XIV, esta comunidade estaba rexida por "donna Orraqca  Afonso, abbadesa de mosteiro de San Miguel d'Eyrēē" 1332 CDF_Pantón. Das antigas dependencias monacais só se conserva o templo, modificado ou reformado na segunda metade do século XIII. O convento deixou de existir como tal no ano 1507, coa reforma dos mosteiros galegos promovida polos Reis Católicos. As súas rendas pasaron ó Hospital Real de Santiago e as monxas foron recluídas no mosteiro compostelán de San Paio de Antealtares. 

No ano 1599, Lorenzo de Otaduy, bispo de Lugo, uniu as dúas parroquias, San Xulián como matriz e San Miguel como anexo. No DicMadoz (1845-1850) s.v. PANTON, Eiré (San Miguel) e Eiré (San Xulián) figuran como dúas parroquias distintas. No tomo 14, p. 450, tamén aparecen con entradas separadas: EIRÉ (San Julián de), cos lugares de "Barrio, Costa, Faramontaos, Ferreiroa, Freijedo, Guitara, Pedragude, Ramos y Rodiz" e EIRÉ ó MOSTEIRO (San Miguel de) coas aldeas de "Barrio, Casanova, Mora, Mosteiro, Nadal y San Roman con una fuente de buen agua". En 1891 suprimiuse San Miguel como parroquia e os seus fregueses quedaronn integrados na de San Xulián.

Informação específica de étimo para este topónimo

Eiré, nome dun lugar citado como villa Ageredi no testamento do bispo lucense Odoario a.747 AHN, procede de Ageredus, antropónimo ben atestado en Galicia desde o séc. VIII: "Geredus, cf" 714 TumboCelanova, "ego Egeredus sic vendo uobis mea porcione in ipsa uinea" 868 Diplperíodoastur 1, "Egeredus t.s" 816 CDGH, "Ageredus diaconus" 871 CDCelanova, "Aegeredus" 910 CDGH, "Hegeredus confesus" 955 CDCelanova, "Egeredus confessus et Rosula" 960 TSamos, "Egeredus magister confessor ts" 962 CDCelanova, "Egiredus diaconus" 965 CDGH.

O noso topónimo atéstase como Ageredi 747, Ageredo 841, Agiree 1108 e Ageree 1133. Xa sen o -g- intervocálico do primeiro elemento e con formas e grafías próximas á actual, lemos Eiree, Eyrei, eyrei, Eyree, Eyrey, Eirẽẽ, Yree, Heree, Yrree (no mesmo documento Aldarra), Hiree, Ayree, Ejree, Eyryy, Eyriy e Ejrey e Eiré. A evolución do primeiro elemento do topónimo é a mesma que se deu en Eiriz e Eirís, procedende de Agerici, xenitivo de Agericus. HGN 5/10.

Eiré é un resultado único entre os topónimo procedentes de Ageredi. Con aférese da vogal inicial orixinou os topónimos Xirei e Xeré, en Galicia, e Gerei en Portugal. Para a dobre terminación Axirei/ Xirei, Gerei e Xeré, cf. os topónimos galegos Recarei e Recaré, procedendes do xenitivo de Recaredus, e Guimarei e Xemaré, do xentivo de Vimaredus.

Documentação histórica

Antiga e medieval

  • "uilla de Ageredi cum Ecclesia Sancti Iuliani" 747 CDLugoCañizares doc. 5.
  • "Ecclesiam Sancti Iuliani de Ageredo" 841, "in Uilla Ageredi, Ecclesiam Sancti Iuliani ab integro" 897  TVelloLugo doc. 5 e 57, respectiv.
  • "abbatisa in Agiree Eldonca, conf." 1108 CDF_Pantón doc.*5.
  • " in valle de Eiree hereditates de Marina Iohannis" 1125 TSamos doc. 54.
  • "Ecclesiam Sancti Iuliani de Ageree" 1133 CDLugoCañizares doc. 248.
  • "A Palumbario II morabitinos et Eyrei XXX solidos" 1199 CDTomboC doc. 102.
  • "mando monasterio de Eiree unum casale in Guimaranes" 1220 CDOseira doc. 207.
  • "quam habemus in Rudriz sub signo Sancti Juliani de Eiree" 1221 CDLugoCañizares doc. 353.
  • "Ad monasterium de Eiree mando hereditatem de Matancia de Portu" [s.XIII],  "M. Petri, dictam abbatisam de Eyree" 1238-1251 CDDozón doc. 37 e 50, respectiv.
  • "Sancia Garcie sanctimoniali monasterii sancti Michaelis de Hiree" 1266; "Velascus Pelagii d'Eyrey miles ts" 1270 CDOseira doc. 941 e 981, respectiv.
  • "Gómez Enanes d'Eyree" 1301 FVianaDozón doc. 76 e 77.
  • "Domingo d’Eyree" 1303 CDMontederramo doc. 648.
  • "estos tenno con abadessa d'Eyree mia hirmaa et a sua hirmaa Tereiga Lourença" 1309 CDOseira  doc. 1353.
  • "donna Orraqua Affonso, abbadesa do mosteiro de San Miguel d'Eyree" 1332 CDF_Pantón doc. 45.
  • "a nosa herdade de Villar d'Eyree que he sub signo de San Jullao d'Eyree" 1363 CDOseira doc. 1781.
  • "Johán d’Eiree" 1364 CDChantada doc. 114.
  • "Gonçaluo Peres d'Eyrẽẽ" 1396, "Pero Lopes de Eyrẽẽ, prior do moesteiro de san Viçenço de Ponbeiro" 1398 CDPombeiro doc. 61 e 68, respectiv.
  • "Juan de Heree e Nuño González, escriván" 1404 CDF_Pantón doc. 96.
  • "Gómez Anes d'Yrree [e a vossa] muller, Aldarra Sancheσ" 1407 FVianaDozón doc. 176.
  • "Juan d'Eiree e Martino Pereσ, scripvãẽs" 1407, "o noso lugar de Cabo de Villa, que jaz enna freygesía de San Jullaao d'Eyree" 1408, "Pero, alfayate d'Eyrẽẽ" 1408, "Joán Ferrandez d' Eyrẽẽ" 1410, "Francisco Rodiguez d'Eyrẽẽ [...] e Rodrigo Yanes, morador en Eyrẽẽ" 1412, "Gonçalvo Peres d'Eyrẽẽ o Moço" 1412, "Gómeσ Anes d'Eyrẽẽ, notario escusador por Johán Fernandeσ, notario púplico no dito couto de Vilar d'Ortelle" 1417, "Ares Gonsales d’Eyree" 1418, "Gonçalvo Perσ d'Eyree, alfayate" 1419, "Ares Fernandes, morador en Eyrẽẽ" 1423, "Gonçalvo Pereσ d'Eyrẽẽ, notario público enno Val de Ferreira" 1427, "Feita a carta en Eyree" 1446, "coutos e sennoríos de Val de Ferreira e do couto de Yree e dos coutos de Pantón, dos Castellóns e de Moreda do couto novo" 1449. "Gomeσ Eanes d'Eyree, notario púplico [...] en toda terra de Lemos" 1447, "coutos e sennoríos de Val de Ferreira e do couto de Yree" 1449, "Alvaro Garçía d'Eyree, notario púplico da vila de Monforte" 1458, "Alvaro Ferrnandeσ de San Cosmede, notario púplico enna amistraçón do Val de Ferreira e couto d'Eyree e coutos de Pantón" 1461 CDF_Pantón doc. 107, 109, 109, 111, 114, 119, 130,  137, 142, 148, 154, 175, 177,  181, 191, 189 e 191, respectiv.
  • "Alvaro García de Ayree" 1449 Escrit_PinoMonforte folio 157 v.
  • "Gonçalvo d'Eyree" 1465 FVianaDozón  doc. 234.
  • "et couto de Poonbeiro et de Eyree, et couto de Panton et de Moreda et dos Castillons" 1472 CDPombeiro doc. 235.
  • "Item en Villar d'Eyree" 1473 LTPOseira doc. [5].
  • "Gonçal d'Eyree  ~ Gonçaluo d'Eyree ~ d'Ejree ~ Gonçalo d'Eyre" [escudeiro morador no alfoz de Chantada] 1473 CDStaCombaNaves doc. 216, 255, 284, respectiv.
  • "Afonso Conde, notario púplico enna administraçión do Val de Ferreira e couto d'Eyrẽẽ e dos coutos de Pantón e de Moreda e dos Castinõõs" 1474 CDF_Pantón doc. 198.
  • "Vaasco d'Eyree, escudeiro" 1481 CDCelanova doc. 724.
  • "Pero d'Eyreé, pertigueiro de Celanova" 1488 DocDevOurense doc. 106.
  • "Aluaro Ferrero, morador en a costa d'Eyree" 1492 CDPombeiro doc. 281.
  • "Aluaro d'Eyryy [escudeiro] ~ d'Ejree ~ d'Eyree, Vasco d’Eyryy e Lopo d’Eyriy" 1493, "vina [...] da Barreda [...] en la freigesía de Santo Estebo de Vntes, que se parte con vina dos d’Eiree" 1499  CDStaCombaNaves doc. 250, 256, 257, 260 e 265, respectiv.

Moderna

  • "Sueyro d'Eyre et Estevo d'Eyre" 1501 CDChantada doc. 292.
  • "en no camino que vay pera Outeyro de Yree" 1513 CDF_Pantón doc. 218.
  • "Gonzalo Vázquez de Eiré" 1547 AHUS.
  • "San Jillao de Eyré" 1641 Escrit_PinoMonforte folio 87.
  • EIRE: ant. jurisd. en la prov. de Lugo, compuesta por las felig. de Eiré, San Julián y Eiré, San Miguel, cuyo señorío ejercía el real hospital de Santiago quien nombraba juez ordinario. DicMadoz vol. 14, p. 450.
  • EIRE (SAN JULIAN DE): felig. en la prov. y dióc. de Lugo (10 leg.), part. jud. de Monforte (2) y ayunt. de Panton (1/2) [...] tiene 110 CASAS distribuidas en los l. y cas. de Barrio, Costa, Faramontaos, Ferreiroa, Freijedo, Guitara, Pedragude, Ramos y Rodiz, con 2 buenas y abundantes fuentes. [...] POBL.: 124 vec., 600 alm. DicMadoz vol. 14, p. 450.
  • EIRE ò MOSTEIRO (SAN MIGUEL DE): felig. en la prov. y dióc. de Lugo (10 leg.), part. jud. de Monforte (2) y ayunt. de Panton (2) y ayunt. de Panton (1/2) [sic.]. SIT.: junto al monte da Mora [...] cuenta 24 CASAS en los l. y cas. de Barrio, Casanova, Mora, Mosteiro, Nadal y San Roman con una fuente de buen agua. [...] POBL.: 29 vec., 178 alm. DicMadoz vol. 14, p. 450.

Paisagem toponímica próxima

 

 

Cognatos e nomes de lugares relacionados

Con aférese da vogal inicial:

  • Xirei, lugar da parroquia de Parada de Labiote, no concello do Irixo (Ou). 
  • Xeré, lugar da parroquia de Meixide, no concello de Palas de Rei (Lu).
  • Xeré, lugar da parroquia de Santa Cruz da Retorta, no concello de Guntín (Lu).
  • Axirei/Xirei é topónimo menor recollido por E. Rivas na parroquia de Zorelle, concello de Maceda (Ou). En Internet figura, en Xunqueira de Espadanedo, unha "ruta fluvial do Axirei" pola beira do "río da Xirei".
  • Gerei, lugar da freguesía de  São Cosme e São Damião, no concello de Arcos de Valdevez, distrito de Viana do Casstelo, en Portugal.

 

 

Antón Palacio:  "Eiré", 

en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org 

[consultado en 01-12-2025].
Cerca: 20/11/2025
6482
no-portugues

Coordenadas: (-7.648257 42.518025

Las coordenadas en el estado español proceden del IGE

×Cerrar

Visualización de capas

One fine body…

Close Save changes
Transcripción fonética
ejɾ'e
Província
Lugo
População
208 (2023)

Gentilíco e apelidos colectivos

Gentílico(s)
Sem dados
Pseudogentílico(s)

No portal DTG figuran xulianés e santamariñans como seudoxentilicios. O anónimo informante da administración de Correos de Monforte, no apartado Comarca natural escribiu "San Gulian de Eire" e, á pregunta ¿Cuál es el nombre o los nombres que reciben los naturales de la localidad?, contestou "Gulianes"; ademais, engadiu "SantaMariñanes" como apodo dos habitantes da localidade no seu conxunto. Non nos parecen verosímiles estes seudoxentilicios que o carteiro debeu "inventar" a partir dos haxiónimos San Xulián, patrón da parroquia, e Santa Mariña, nome dunha das súas aldeas. De existiren, terían que ser, respectivamente, xuliaos ou xullaos e santamariñaos, de acordo co resultado na zona do sufixo -anum (cf. Faramontaos, Fontao, San Romao, Santadriao e Toldaos, todos eles topónimos de Pantón).

 

 

 

Antropónimos originados pelo topónimo

Apelido
Eiré e Eyré
144 ocurrencias
Fonte: DAG

Hai en Galicia case cento e medio de portadores do apelido Eiré ou, con grafía hoxe anómala, Eyré. Rexístrase como complemento onomástico desde comezos do séc. XIV. Desde o lugar de orixe, no concello de Pantón, os seus portadores movéronse a vilas ou cidades próximas e hoxe están maioritariamente asentados en Chantada, un dos concellos veciños, e en Ourense. A grafía Eyre, que indica a acentuación paroxítona con que asina unha periodista e escritora moi coñecida, é inusual e antietimolóxica.

 

Eiré e Eyré
Apelido
Eirei ou Eyrei
Fonte: DAG
  • Parecen variantes de Eiré os apelidos Eirei (< 10 portadores) e Eirey (53 portadores), documentados desde o século XVIII: Rosa de Eyrey 1761 CCME-PalmésOurense. Tódolos portadores actuais están censados nos concellos de Amoeiro e Ourense, linderos entre si e a uns 35 km da parroquia luguesa de Eiré (Pantón).
Nome
Não gerou nome pessoal

Bibliografia específica

  • Ares Vázquez, Nicandro (2013): "Toponimia do concello de Pantón", recollido en Estudos de toponimia galega, tomo II, p. 1287-1320 Ares_TopGal.
  • Rielo Carballo, Isaac (2000): Pantón. Historia e fidalguía. Editorial Compostela, Santiago de Compostela.

Assinaturas

Redação: Antón Palacio

San Miguel de Eiré

San Miguel de Eiré

Pinturas da ábsida de San Miguel de Eiré

Pinturas da ábsida de San Miguel de Eiré

Ministerio de ciencia
Xunta de Galicia
Instituto da Lingua Galega
UPNA
UAM
Universidad de Zaragoza

El proyecto I+D+I Toponomasticon Hispaniae está financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. La presente aplicación contó con una ayuda para la consolidación y estruturación de unidades de investigación competitivas de la Xunta de Galicia (ED431C 2021/20).

Menú del pie

  • Políticas de privacidade
  • Políticas de cookies
  • Contacto
-
-
-
-