Zêzere
Tipologia edo geografia karakterizazioa
Ámbito semántico
Laburpen orokorra
Origem obscura, provavelmente de estrato não latino.
Geografi, historia, administrazio alderdiak
Afluente da margem esquerda do rio Tejo (cf. CMP 1:25 000). A forma Zêzere também se encontra nos concelhos de Baião (Santa Marinha do Zêzere e ribeira do Zêzere) e de Ponte de Sor (Zêzere).
Leku izen honentzako informazio berezkoa
Potamónimo que tem suscitado várias propostas, em grande parte, de teor especulativo. Costa (1929-1949), apoiando-se na Miscelânia de Miguel Leitão de Andrade (153-1630), aceita que o nome do rio “provém da árvore chamada zenzereiro, espécie de salgueiro, que abunda nas suas ásperas e alcantiladas margens”. Outros autores associam-no a diferentes estratos, como enumera Machado (2003): David Lopes interpreta a atestação medieval Ozezar como *odzezar (árabe od- ‘rio’ e zezar, do berbere zēz ‘cigarra’), “[…] com acrescentamento de r (re) final, como em Alvaiázere, Tânger, a. Tângere, almíscar, etc.”, considerando que “[o] primeiro elemento veio a desaparecer por se confundir com o artigo português, como em Degebe por Odegebe” (Lopes 1968: 175); Adolfo Coelho (1909: 320) relacionava a expressão “o Zêzere” com um nome de rio – “Osecrus ou antes Osecerus”; Piel (1944: 385) fazia-o remontar à forma antroponímica Ozecarus; outros ainda sugerem a cognação com César. Refira-se que Moreira (1967: 136) inclui Zêzere entre “frutos do arabismo”, como Almargem (de al marj ‘prado’). Bascuas_Topon2002 (p. 205/206), pelo contrário, defendendo a hipótese paleoeuropeia, propõe que a atestação medieval Uzezar supõe um originário *Upsetiari , pelo que “este hidrónimo puede considerarse como el representante principal en el O. Peninsular de la raíz *ups- ‘agua’”.
É possível que o nome em apreço tenha sofrido várias interferências, as quais hoje dificultam a sua análise etimológica. Contudo, as formas medievais, por exibirem o elemento o-, que ocorre também noutros nomes atestados desde a Antiguidade no território próximo (Ocelense, por exemplo), dão força a uma origem pré-latina.
Disponível em http://purl.pt/14193/4/res-92-v_PDF/res-92-v_PDF_24-C-R0150/res-92-v_0000_Obra%20Completa_t24-C-R0150.pdf (consultado em 17/11/2015). Ver também Machado 2003 s. v. Zêzere. Machado refere zenzeiro, mas deve fazê-lo por lapso; apresenta também as formas zenzereiro e azereiro, que têm entrada em Figueiredo (1913), o qual regista zenzereiro, zezereiro, azereiro, azareiro, todos vocábulos sinónimos como denominação da Prunus lusitânica (cf. DHLP s. v. azereiro). Assinale-se que Figueiredo (idem) admite a influência de Zêzere sobre zezereiro; sendo assim, tornar-se-ia improvável que o hidrónimo se devesse ao nome da planta – a situação seria a inversa, portanto, com o nome próprio a interferir como hipercorreção.
Dokumentazio historikoa
Antzinatekoa eta Erdi Arokoa
- deinde quomodo Uzezar intrat in Tagum 1101 DMP I p. 14 (doc. falso)
- in flumen Ozezaris 1122 DMP I: 77
- quomodo concludit Algia cum Unzezar 1135 DMP p. 169
- quomodo currit aqua Uzezaris 1165 DMP I p. 370
- usque flumen de Ozezar 1166 DMP I p. 377
- usque ad fozem de Ozezar et inde per medium de Ozezar 1169 DMP I p: 389
- in castello nostro de ozezar 1174 PMH Leges p. 402
- quomodo uadit ipsam comeeiram interat ozezar et quomodo uadit ozezar intro in algia 1204 PMH Leges, p. 528
- in africo per ozezar 1206 PMH Leges p. 431
- que entra no Zezer 1400 Ordenações Afonsinas
Garaikidea
- "ontem vos pareceo nos deviamos hoje ajuntar a dar húa vista a este nosso Zézere" 1629 Andrade_Miscelanea p. 575
Hurbileko leku izenak
Dornelas do Zêzere, Ferreira do Zêzere
kognatuak eta erlazionatutako leku izenak
Zêzere (Santa Marinha do Zêzere, Baião, Porto), Zêzere (Ponte de Sor, Portalegre)
en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org