Barcia
Tipoloxía ou caracterización xeográfica
Étimo
Resumo xeral
De *VARCĬNA, un derivado da raíz hidronímica paleoeuropea *aw(e)-, *awed-, *awer- ‘humedecer, mollar, fluír’.
Aspectos xeográficos, históricos, administrativos
Lugar da parroquia homónima do concello de Lalín, con santo Estevo como advocación.
Información específica de étimo para este topónimo
A voz varcia significa "Terreo chan e fértil situado nas marxes dun río, que é frecuentemente anegado por este" (DRAG) e ten como variante varxa.
Documéntase abundantemente na documentación do noroeste hispánico desde o séc. IX:
- "nostras hereditates siue aecclesias prefate sedi damus per nominatas Uarzena cum aecclesia Sanctae Agathae" 853 DipAstur
- "ubi se coniungunt ambo ipsi fontani subtus ecclesiam in ipsa uarcena cum suo exitu usque in illas ossias" 885 HistoriaCatedralSantiago
- " in Bubalo, Uarzena" 934 TCelanova
- "sua hereditate inter Dorio et Tamega villa Varzena" 959 Cartulário_Guimarães
- "villa in valle Summio, villa vocabulo Varzena sub eodem monte Gallo ripa fluvio Manizes" 978 TSamos
- "Villa quod nuncupant Villare inter Varcena et Recemir" 1034 CDLugoCañizares
- "Testamentum Inperatricis Domine Vrrace: de Cauleo, Varzena , Pinario" 1112 TVelloLugo
- "ecclesie sancte Marie de Varcena" 1155 CDMelón
- "S. Salvatoris de Varzena" 1195 TSamos
- "uilla que uocitant Uarcena de Mera" 1207 CDMelón [Barcia de Mera, Po]
- "ecclesia sancti Martini de Varzea" 1214 CDMelón [Barcia de Mera, Po]
- "no porto de Barcia en un lugar de S. Martino" 1421 CDGH [Meis, Po]
- "clérigo de San Tomé de Bárzea" 1519 DocDevOurense
Vemos que en ocasións aparece expresada unha sibilante sonora <z>. En portugués foi a que se consolidou (Várzea). En galego, dado o enxordecemento xeral das sibilantes. o resultado é Bárcia.
Aínda que a grafía máis común na Idade Media era V-, ao ir desaparecendo a diferenza fonética entre /b/ e /v/, as grafías comezaron a flutuar. A partir do séc. XVI foise xeneralizando a grafía con B-.
Documentación histórica
Antiga e medieval
- "per terminos de Cusanca et de quantum habet Uarcena extra illum cautum scilicet in Deza et in Camba" 1112 HistoriaCatedralSantiago
- "De terra de Decia iusta o burgo de Varzea" 1157 TToxosoutos
- "Varzea de Deza" 1175 DocSobrado
Moderna
Cognados e topónimos relacionados
En Galicia hai 36 lugares que conteñen a voz Barcia, por todo o territorio, e catro parroquias, en Lalín (Po), Navia de Suarna (Lu), amais de Barcia de Mera e A Barcia do Seixo, as dúas pontevedresas.
Tamén hai os diminutivos Barcela (A Fonsagrada e Negueira de Muñiz, Lu), (A) Barciela (Co, Lu, Po2), As Barcielas (Covelo, Po).
En Portugal o resultado é Várzea, con sonorización da sibiliante, que se rexistra, en singular, plural ou en composición, en 83 topónimos.
Por outro lado, existe a variante Varxa, sobre todo nas provincias de Lugo e Ourense e no sur de Pontevedra. Bascuas (2014 §42.2.1) cre que, aínda que se podería pensar noutro étimo (*VARGĬNA), o feito de que estas variantes palatalizadas aparezan na documentación sempre máis tarde fai consideralas como unha evolución diferente e anómala. Efectivamente, este autor compila atestacións medievais de actuais topónimos Barxa coa forma Varzena:
- "Barxa (San Tomé, Celanova, Our.) aparece como Varzena 934, ad monasterii Varzena 1045, villa Varzena 1101.
- Barxa (San Salvador, Sarria, Lu.): monasterium Sancti Salvatoris de Varzena 978, per terminos de Varzena 1052, monasterio de Varzena 1074, 1082, casa de Varzena 1074, c. 1074-1087 , pero xa S. Salvatoris de Vargena 1195 .
- Barxa de Lor (Pobra de Brollón, Lu.): ecclesiam de Varzena 1175 .
- Barxa (l. de Tuiriz, Pantón, Lu.): Varzenam de Lemos 1183 .
Esta evolución está documentada desde datas bastante temperás: penam de Uargenas 1254, Uargenas 1255, e Souto da... Vargea 1454 , n.i., en Rubiás (Ramirás, Our.); loco... Varginas 1247 , n.i., en Prado (Castrelo de Miño, Our.); Porto da Vargea ally u entra o Cave ao río do Sil 1254 ; ad Vargeam 1285 , n.i., cerca de Ourense; leira... Vargea 1356 , n.i., en Souto (Triós, Our.); Vargeã 1290, n.i., en Deade (Pantón, Lu.), e Vargeela 1447, hoxe Barciela (Ribas de Miño, Pantón, Lu.) ; é interesante este último exemplo pola vacilación entre ambos fonemas, triunfando finalmente a xorda etimolóxica en Barciela." Bascuas (2014 §42.2.1).
Actualmente no NG rexístranse catro parroquias que conteñen esta voz: uen Celanova e a Gudiña (Ou) e os compostos Barxa de Lor (A Pobra do Brollón, Lu) e San Lourenzo de Barxacova (Parada de Sil, Ou). Ademais, está presente nos nomes de 31 lugares de Lugo, Ourense e Pontevedra.
en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org
Coordenades:-8.19306396 42.63028224
As coordenadas no estado español proceden do IGE
Xentilicio e alcumes colectivos
Antropónimos orixinados polo topónimo
O elevado número de portadores e de aldeas e parroquias denominadas (A) Barcia dificulta determinar cales foron os principais focos de expansión do apelido, pero parece que a parroquia pontevedresa non os xerou.
O apelido representa maioritariamente a grafía Barja, castelanización da forma estándar Barxa. Parece que os principais focos de difusións foron Barxa, parroquia da Gudiña (Ou) e o lugar de Barxa (Castro de Rei, Ou).
O apelido Barjas, tamén castelanizado, podería ter como foco As Barxas no concello de Ourense, pois é nel onde os seus portadores aparecen concentrados.
Bibliografía específica
Sinaturas
Redacción: Ana Boullón
