Pedrafita do Cebreiro
Tipoloxía ou caracterización xeográfica
Étimo
Ámbito semántico
Derivado
Resumo xeral
Pedrafita do Cebreiro é un topónimo composto. A primeira compoñente é o resultado da conxunción de dous elementos: pedra e fita, procedentes respectivamente das formas latinas petra 'pedra' e ficta 'chantada, fixada' (Ares_TopGal II, p. 966). A forma ficta (REW§ 3280) é participio dun verbo figere 'cravar' que, se ben non deixa resultados directos nas linguas peninsulares, está na base da forma *figicare (REW §3290), étimo das formas iberorromances fincar, ficar e hincar (DCECH).
O segundo elemento é interpretado como un derivado da forma cebro ou cebra 'cabalo / egua salvaxe', procedente da forma *eciferus ou *ecifera do latín vulgar (DCELC; MoralejoÁlvarez_CallaicaNomina, p. 146; PielZoonTopn, §18-19, pp. 175-176). Hai que ter en conta, no entanto, que as formas toponímicas Cebreiro e Cebreiros documentadas en Galicia poderían ser tamén resultado do fitónimo latino *acifolum 'acevo' (Navaza_Fitotop, pp. 36; Ares_TopGal II, p. 960).
Aspectos históricos e administrativos
Cebreiro era unha antiga xurisdición que orixinariamente comprendía as feligresías de Santa María do Cebreiro, Hospital, Liñares, Riocereixa, Veiga de Forcas e Zanfoga. Na freguesía de Santa María de Cebreiro situarase posteriormente a capital do concello, que ademais tomará o seu nome (Cebreiro). O concello de Cebreiro oficialízase primeiramente como Cebrero, mais pasa a chamarse Piedrafita no ano 1857. Tanto Cebrero e Piedrafita son formas castelanizadas (a primeira delas por adaptación do sufixo ao castelán, a segunda por tradución híbrida que afecta unicamente unha das partes do composto). Será aínda no ano 1985 cando se restitúa oficialmente o nome actual Pedrafita do Cebreiro (VariacionesMunicipios).
Documentación histórica
Antiga e medieval
- "perducitur ad Meiceram et inde ad Zebrarium montem et ducitur ad Paturnello" 572 CDLugoCañizares, doc. 3, pp. 22-26.
- "per terminos de Triacastella, per terminos de Zebrario, per terminos de sancto Andrea" 1068 TSamos, doc. 221, pp. 404-405.
- "dicto monasterio de Cebrero cum omnibus pertinentiis" 1496 ZaragozaPascual_2012, doc. 1, pp. 175-176.
- "abbatis Sancti Benedicti Vallisoletani et fratris Bernardini de la Torre, priore beate Marie del Zebrero, monasterirum dicti ordinis Sancti Benedicti" 1494/1500 ZaragozaPascual_2012, doc. 2, pp. 177-178.
Moderna
- "Hospital dela Condesa, jurisdicion del Hospital de Nuestra Señora del Zebrero" 1752 CME.
- "Nuestra Señora del Cebrero" 1752 ibid.
- "CEBRERO: ayunt. en la prov. y dióc. de Lugo (10 leg.), aud. terr. y e. g. de la Coruña (25) y part. jud. Becerreá (4). (…) Se compone de las felig. Cebrero, Sta, Maria (cap.); Fonfria, San Juan; Hospital de Padornelo, San Juan; Linares, San Esteban; Lousada, San Vicente; Lousarela, Ecce-Homo; Pacios de Lasada, San Lorenzo; Padornelo, Sta. Maria; Riocereija, Sta. Maria; Vega de Forcas, Sta. Maria, y Zanfoga, San Martin" 1847 DicMadoz.
- "PIEDRAFITA: L. en la prov. de Lugo, ayunt. y felig. de Sta. Maria de Cebrero" 1849 ibid.
Cognados
Tanto en Galicia como en Portugal, hai varios lugares que presentan un topónimo procedente ou derivado de petra ficta. En Galicia, as formas toponímicas correspondentes son Pedrafita, Parafita e Pedrafitelas:
- A forma Pedrafita, ademais de designar o lugar que lle dá nome á parroquia e concello de Pedrafita do Cebreiro, é topónimo doutros 11 lugares nos concellos de Abadín (LU), Baralla (LU), Castro de Rei (LU), O Corgo (LU), Lugo (LU), Ourol (LU), Outes (CO), As Pontes de García Rodríguez (CO), Tomiño (PO), Valga (PO) e Folgoso do Courel (LU), respectivamente. Tres destes lugares danlle nome ás respectivas parroquias: Pedrafita (San Miguel) no Corgo (LU), Pedrafita de Camporrendondo en Baralla (LU) e Pedrafita (San Martiño) na Teixeira (OU). Outras dúas parroquias son denominadas como Pedrafita: Pedrafita (Santa Baia) en Chantada (LU) e Pedrafita (San Mamede) en Guitiriz (LU).
- Pola súa banda, a variante Parafita dálle nome a un lugar e parroquia en Chandrexa de Queixa (OU), así como a tres lugares en Melide (CO), A Estrada (PO) e A Teixeira (OU), respectivamente. Este último lugar, do concello da Teixeira, localízase, por certo, na propia parroquia de Pedrafita mencionada anteriormente.
- Por último, Pedrafitelas designa un lugar na Fonsagrada (LU).
En Portugal, rexístranse cognados de Pedrafita baixo as formas Pedra Fita, Perafita e Parafita:
- Pedra Fita: Lugar en Vila Nova de Famalicão (distr. Braga).
- Perafita: Dous lugares en Penafiel (distr. Porto); un lugar en Alijó (distr. Vila Real) e un lugar en Matosinhos (distr. Porto) que lle dá nome á correspondente parroquia.
- Parafita: Tres lugares con ese nome: un lugar en Monção (distr. Viana do Castelo), un lugar en Montalegre (distr. Vila Real) e un terceiro lugar en Lamego (distr. Viseu).
Con respecto aos cognados de Cebreiro, ademais do lugar que lle dá nome á parroquia de Pedrafita, documéntanse en Galicia un lugar denominado Cebreiro na Cañiza (OU) e un lugar denominado Cebreiros no Pereiro de Aguiar (OU). Ademais hai varias parroquias con ese nome, dúas delas en Pedrafita do Cebreiro (LU) e outra no Pino (CO). Estas formas poderían ser efectivamente derivados do zoónimo cebra / cebra, mais tamén derivados dun étimo fitonímico *acifolum 'acevo' (Navaza_Fitotop, pp. 35-39).
En Portugal tamén se rexistran cognados de Cebreiro (Zebreiros, Zebreira), sen que poidamos determinar tampouco neste caso se se trata de derivados zoonímicos (de cebra / cebro) ou fitonímicos (de *acifolum 'acevo'):
- Zebreiros: Dous lugares con ese nome, un en Sever do Vouga (distr. Aveiro) e outro en Gondomar (distr. Porto).
- Zebreira: Un lugar e parroquia en Idanha-a-Nova (distr. Castelo Branco). Ademais documéntase no mesmo distrito un lugar Casas da Zebreira, no concello de Oleiros.
en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org
Coordenadas: -7.022324 42.725834
Las coordenadas en el estado español proceden del IGE
Xentilicio e alcumes colectivos
cebreirega, cebreirego
Antropónimos orixinados polo topónimo
A forma Cebreiro rexístrase en Galicia como apelido. No entanto, ningunha das zonas en que se concentra este antropónimo coincide co lugar designado polo topónimo Pedrafita do Cebreiro.
Tamén se documenta como apelido a forma Cebreiros. O foco deste apelido debe ser o lugar homónimo no concello O Pereiro de Aguiar (OU).
A forma galega Pedrafita non se rexistra en Galicia como apelido, mais a forma castelá correspondente, Piedrahita,documéntase en diversas zonas de maneira esporádica. O máis probable é que se trate, non dunha castelanización, senón da aplicación antroponímica dalgún dos numerosos cognados que existen nos territorios de fala castelá.
Bibliografía específica
Sinaturas
Redacción: Paula Bouzas
