Ir o contido principal
Volver a ToponHisp
  • Consulta do dicionario
  • Resultados do proxecto
  • Bibliografía
  • Fontes
  • Acceso investigadores
esglcaeupt-ptast

Arunca

Arunca

Tipoloxía ou caracterización xeográfica

Río
Idioma do topónimo
Portugués

Étimo

*ARUNCA
Incierto
Hidronimia » Corrente

Ámbito semántico

Hidronimia » Corrente

Resumo xeral

Origem obscura. As análises propostas consideram dois formativos, ar- e -unca, que poderão ter origem pré-latina.

Aspectos xeográficos, históricos, administrativos

Nome de um afluente da margem esquerda do rio Mondego, onde desagua a jusante de Montemor-o-Novo. Nasce na freguesia de Albergaria dos Doze (concelho de Pombal). Cf. Andrade_DicCorog  e CMP 1:25 000 (folhas 286 – Santiago de Litém, Pombal, 274 – Pombal, 262– Redinha, Pombal, 250 – Soure, 240 – Montemor-o-Velho, 239 – Figueira da Foz).

Información específica de étimo para este topónimo

Nome de origem obscura, talvez pré-latino. No DOELP, é considerado “nome pré-céltico, composto de ar, 'rio' e 'água' e -unca, sufixo diminutivo”, sem relação com a planta chamada arunca, mas relacionável com Arade e outros potamónimos.

Moreira_1967 (p. 122-126) agrupa-o com os potamónimos Arouce  e Erra, ligando-os a uma série potamonímica com as bases ar- (com a variante er-) e arm- (sendo -m um alongamento), baseando-se em Krahe_1964 e IEW, que “comparam o tema hidronímico com o antigo indiano arnas ‘torrente flutuante’, vasco aran ‘vale’", bem como em Lebel (1956), quando este assinala o flamengo ocidental aar, are 'rio, pequeno curso de água'. Quanto a -unca, Moreira_1967 (ibidem) identifica-o em Aurunca, topónimo do território dos lusones celtibéricos, Cabruncas (DMP I, p. 234), e nos topónimos hispânicos Σαλόγκα (Burgos), Λιβούγκα (Galiza), Barronca (Galiza), saliunca (antigo apelativo), juntando os exemplos sardos de Toronca, Corionca. Embora tanto a análise do DOELP como as propostas de Moreira_1967 (p. 122-126) sejam especulativas, o confronto de Arunca com o potamónimo Arouce (Coimbra), que corre na região da Lousã, a cerca de 50 km, e outros nomes no território português e peninsular, sugere uma forma radical ar-. Além disso, assinale-se que o potamónimo Cabruncas, que os DMP (I, p. 234 e 834) identificam com o Arunca e no DOELP se supõe desaparecido, permanece ainda hoje, com toda a probabilidade, sob a forma Cabrunca, nome de um afluente da margem esquerda do rio em referência. Se os segmentos iniciais de Cabrunca e Arunca parecem exibir raízes diferentes, a partilha da sequência -runca ou -unca sugere um mesmo morfema.

Contudo, a falta de atestações da forma Arunca em documentos medievais aconselha prudência e pode até pensar-se numa deturpação (popular ou erudita) com base em Arouce. Com efeito, fontes corográficas do século XVIII e XIX registam Arunca associado a uma variante, Arunce (ver DicGeoCardoso e DicCoroPLeal, o qual regista Aruncia, aparentemente em lugar de Arunca). Não é impossível haver alguma confusão dos corógrafos; e observe-se que, à volta da etimologia de Arouce, Pinho Leal (DicCoroPLeal) propõe derivá-lo de Arunce, nome de um rei lendário que reinaria em Coimbra no tempo de Sertório. Parecem, portanto, registar-se várias interferências na configuração deste nome, o que faz dele um caso de etimologia obscura.

Documentación histórica

Antiga e medieval

Sem atestações nas fontes indicadas.

Moderna

  • "& foy enterrado em hũa ermida da inuocação de Sãto Antonio que estâ alem do rio Arunca no termo de Leiria." 1624 SeverimFaria_Discursos p. 54v
  • "Junto ao marco de Farrio em o principio da ribeira de Gaya nasce o rio Arunca [...]." 1712 Costa_Corografia p. 76
  • "ARUNCA, ou Arunce. Rio na Provincia da Estremadura [...]." 1747 DicGeoCardoso
  • "Arunca ou Orãos.—Nasce próximo á estação de Albergaria [...]." 1874

Paisaxe toponímica próxima

Arouce (Lousã). A forma Orãos, identificada por Baptista_ChorogModernaPt (p. 85) como nome alternativo do rio Arunca, não consta de outras fontes. A terminação de Cabrunca, nome de um afluente da margem esquerda do Arunca, sugere um sufixo -runca ou -unca.

Cognados e topónimos relacionados

Talvez conexo com Arouce (Lousã). Possível relação com Arouca (Aveiro, Amarante, Ansião, Guimarães, Lousada, Porto), Arouquela (Rio Maior) e Arade (Faro).

Carlos Rocha:  "Arunca", 

en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org 

[consultado en 14-05-2025].
Data: 24/01/2024
1454
portugues

Coordenades:(-8.678557 40.147822

As coordenadas no estado español proceden do IGE

×Cerrar

Visualización de capas

One fine body…

Close Save changes
Transcrición fonética
[ɐˈɾũkɐ]
Provincia
Leiria
Poboación (INE)
Sen datos

Xentilicio e alcumes colectivos

Xentilicio(s)
Sen datos
Pseudoxentilicio(s)
Sen datos

Antropónimos orixinados polo topónimo

Apelido
Non xerou apelido
Nome
Non xerou nome persoal

Bibliografía específica

Non hai bibliografía

Sinaturas

Redacción: Carlos Rocha

Rio Arunca, barragem de Soure (Coimbra) – fonte: "Rio Arunca", Wikipedia (consultado em 11/11/2022).

Rio Arunca, barragem de Soure (Coimbra) – fonte: "Rio Arunca", Wikipedia (consultado em 11/11/2022).

Ministerio de ciencia
Xunta de Galicia
Instituto da Lingua Galega
UPNA
UAM
Universidad de Zaragoza

O proxecto I+D+I Toponomasticon Hispaniae está financiado polo MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. A presente aplicación contou cunha axuda para a consolidación e estruturación de unidades de investigación competitivas da Xunta de Galicia (ED431C 2021/20).

Menú del pie

  • Políticas de privacidade
  • Políticas de cookies
  • Contacto
-
-
-
-