Skip to main content
Itzuli ToponHisp
  • Consulta del diccionario
  • Resultados del proyecto
  • Bibliografía
  • Fuentes
  • Ikertzaileentzako sarrera
esglcaeupt-ptastan

Valdefinjas

Valdefinjas

Tipologia edo geografia karakterizazioa

Municipio
Idioma del topónimo
Castellano

Etimoa

VALLE
Latino
Mendi izenak » Zuloak

Laburpen orokorra

El topónimo contiene el término fijas, es decir, [piedras] fijas: es un sintagma que, en la forma petrefissos (GarcíaToponAst 696), consta reiteradamente en la documentación medieval, aludiendo a piedras hincadas en el terreno, de significación generalmente arqueológica. Por lo tanto, puede entenderse la referencia a menhires, a piedras miliarias o a hitos territoriales. Dado que Valdefinjas está sobre la vieja calzada que enlazaba Toro y Ledesma, es posible que se remita aquí a piedras miliarias. La nasalización -finjas puede explicarse por interferencia de un verbo, fincar > hincar, que comparte étimo con este topónimo.

Geografi, historia, administrazio alderdiak

Esta pequeña localidad, perteneciente al viejo alfoz de Toro, está situada sobre un camino que, partiendo de Toro, llegaba a Venialbo y el monasterio de Valparaíso y seguía hacia Ledesma SA. Se trata de una calzada romana, como sugiere un topónimo local situado sobre él, La Calzada (Bragado_1990: 401); perdura como cañada ganadera todavía a comienzos del s. XX. Es de producción vinatera y cuenta con bodegas subterráneas. Muchos vecinos se dedicaban también a la producción de pan, para su venta en Toro; su parroquia está encomendada a la Asunción; en la iglesia hay un altar sobre el que está fundado la capellanía de Gabriel Cantalapiedra (GCarabias_1884: 119).

Leku izen honentzako informazio berezkoa

Como ya señaló Villa-Amil_1873: 31, los viejos documentos de deslinde muestran las expresiones petra ficta o petra fixa en referencia a piedras hincadas, que el autor interpretó como menhires de delimitación territorial. La forma fixas aparece en diversos documentos, reiteradamente asociada a piedras hincadas y mamblas de deslinde: “ubi se dividit cum alias villas per petras fixas et mamolas antiquas”, en Lugo (ca. 760 DiplPeriodoAstur 1 § 8, p. 63), “petras fixas que ab antiquo fuerunt constructe” (877 DiplPeriodoAstur 2 § 115, p. 112); "per illam [petram] fi[x]am" (mencionada con "petras sculptas et alias scriptas et per archam antiquam") (DocCoruña 1, § 102, pp. 185-189);  “invenerunt illas petras fixas veridicas” (1082 TSamos § 104, pp. 66-68); “invenerunt petram fixam antiquam” (1082 AlfonsoVI 2: 192).

El topónimo, como se muestra en la sección Cognados, se repite. La base parece estar en las derivaciones sustantivadas del lat. fīgĕre ‘clavar, hincar’, que han dado lugar a múltiples tops. cuyo sentido general es ‘[piedra] enhiesta, miliario, mojón, menhir’. Existía una doble forma de participio: la popular, fīctu- ‘hincado’, que ha producido los abundantes tops. Hito, Fito, Hita, Piedrahíta, Piedrafita, así como los Fitero, Ituero, Fitoiro, que se originan en un derivado fīctōriu- de la misma base (DCECH s.v. fijo; Gordón_fictus); por otra parte, se mantuvo el término culto, fīxu- ‘hincado, fijo’, del que Coromines testimonia su uso apelativo en forma sustantivada fixo ‘hito, mojón’, documentado en la Castilla de los s. X-XIII. Por ejemplo: “ipsas uinias, per suos fixos et per suos terminos” (1048 CDSahagún 2 § 518, p. 198; citado en ÁlvarezMaurín_TermTop 346). El LHP (255) cita varios ejemplos medievales asturianos y en Brañosera (P) de fixo / fisso en la acepción de ‘hito’; asimismo, en San Vicente de Oviedo, finso / finsum ‘hito’ (1133 LHP 254), forma que coincide con Valdefinjas en su carácter nasalizado. García Arias muestra ejemplos en la documentación medieval asturiana de los llamados petrefissos (que considera continuadores de una construcción con genitivo): Petrefixum (1058), Petrafixo (1159), así como la forma simple fixo (912) (GarcíaToponAst 696).

Los lexicólogos asturianos muestran actualmente un apelativo popular finso, finxu, fixu ‘mojón’, cuya forma verbal es finsar ‘acotar, amojonar’ (DGLA); existen formas diptongadas fiensu, cienso, esta última en Los Argüellos LE, que son irregulares, pero pueden explicarse por analogía con otras voces (DELLA s.v. finxu). Esta -n- antietimológica es interpretada por Coromines como un resultado vulgar de la pronunciación del grupo -CS- (es decir, -x-) como -ns- (DCECH s.v. hincar). Tal propuesta suscita algunas dudas; preferiblemente, el determinante del cambio hacia -ns- o -nx- habrá sido la influencia de fincar, hincar, término afín en etimología y significado (cf. Morala Rodríguez_2007: 415). A ello se añade una explicación, corroborada por otros ejemplos asturianos y castellanos (maculam > mancha, exitum > l'Inxidu, posuit > punxo), que ofrece García Arias: la frecuente epéntesis de -n-, que aparece sobre todo ante palatal (GHLA 250, DELLA s.v. finxu). La forma documentada en 1463, Valdefixas, es quizás un cultismo notarial que esconde una pronunciación popular, ya entonces, como *Valdefinxas (MNaturalPoblTopnZamora 472-473).

No debe causar zozobra la forma más antigua de Valdefinjas ZA, que es fexas, fexes. Se habrá producido confusión del escriba con otra voz presente en la diplomática del terrazgo. Se registra en las proximidades de León en un documento medieval: unas viñas “ad illas fexas / fescas” en Golpejar de la Sobarriba (1057, 1058 CDCatedralLeón 4); “illa fexa” en Mansilla (1056 CDCatedralLeón 4); en Sahagún, “alia fexa que iacet circa carera de Ceia” (1175 CDSahagún 4); también en Astorga (CDCatedralAstorga 1: 370). En estos testimonios leoneses se trata probablemente de una evolución del lat. fascia, con el valor de ‘haza; parcela de forma alargada’, como en el catalán feixa ‘tierra alargada en un bancal’. Fonéticamente sería imposible la evolución hasta -finjas partiendo de esta base, por lo que es probable que las formas documentadas en el Tumbo Blanco procedan de una hipercorrección o interpretación errónea del escribano.

Dokumentazio historikoa

Antzinatekoa eta Erdi Arokoa

  • Ual de Fexes, aldea en territorio de Toro y del cillero de Toro ([1255-1285] TumboBZamora § 306).
  • Val de Fixas (1261 TumboNZamora [en un testamento del cual hay una regesta en CatálogoCatZamora § 716, p. 228]).
  • Martin Yuanes de Val de Fexas (1263 TumboBZamora § 180).
  • La carera de Valdefixas, en Pobladura de Toro (1463 CDValparaíso § 224, p. 218).

Garaikidea

  • Pedro Martín, vecino de Valdefinxas (1506 ARCHV, r. ejec., caja 207, 10).
  • Juan Briçianos, vecino de Valdefingas; Martín de Valdefingas (1519 ARCHV, r. ejec., caja 336, 52).
  • Valdefinxas (1528 CensoPecheros2 242).
  • Cº que va a Valdefinjas (1531 AHNOB, Luque, C. 614, D. 9).
  • Valdefinges, tierra de Toro (s. XVI PoblaciónZamoraXVI).
  • Valdefinges, tierra de Toro (1591 TGonzálezCenso 43, 351).
  • Capellanías fundadas en Valdefinjas, en 1591 y 1616-1625; curato fundado allí en 1579 (GuiaArchZamora § 152, 234 (16), 240 (8), pp. 35, 60, 63).
  • Valdefinjas (1627 ARCHV, r. ejec., caja 2539, 53).
  • Valdefinjas (CME).

kognatuak eta erlazionatutako leku izenak

  • Bago de Finxis, paraje con viñas en Prado ZA lindante con el camino de Villalobos (1213 DocMoreruela 2 § 66, p. 374, 375). Se documenta actualmente como Vagofinjas (BolProvZamora 20.9.1845). En el vecino lugar de Cerecinos de Campos consta como Valdefinjas (TopMZa).
  • Valdefinjas (Morales del Rey ZA 1910 PÑL) = Valdefinja (BolProvZamora 19.1.1934), cerca de la raya de Manganeses de la Polvorosa.
  • En Asturias, García Arias recoge ejemplos de la toponimia menor: El Fiensu (No, Na), El Fiensón (Sg), El Fiensín (Sg) (GarcíaToponAst 696). Cabe añadir Alto del Finso, en la divisoria entre Castrillón y Soto del Barco.

Cognados no nasalizados:

  • Del mismo valor, ‘peña hincada’, 'peña nativa', será el topónimo Peña Fija, en Manzanal de Abajo ZA (BolProvZamora 5.2.1917).
  • El Fijo (La Fregeneda SA BolVBNacionalesSalamanca 19.4.1856). No parece cognado del castellano hijo (lat. filius), pues, tan cerca de la frontera portuguesa esperaríamos en tal caso *Fillo.
  • En Cantabria, dentro de la documentación del CME: El Hiso = Jiso (Mercadal [Cartes]), Jisón y Jisonuque (Rudagüera [Alfoz de Lloredo]), El Jisón (Prío [Val de San Vicente]), Jisas (Novales [Alfoz de Lloredo]) (TopCantCME 154, 181). En la actualidad, constan otros varios topns. El Jiso en la provincia. Alberto González añade El Jisu (Puentenansa [Rionansa]), El Jiso (Camijanes [Herrerías]) (GonzálezRodríguez_2010: 122); El Jiso en Tanarrio (GonzálezRodríguez_2023: 74).
  • Abundantes Fijo en Navarra: Fijo del Olmo, Fijo de los Pozos (Tudela). No pertenecen a esta familia; han de entenderse como equivalentes a hijuela, en el sentido de 'brazo secundario de una red de riego' (TopnBorja 100).
  • Descartemos Fiexos, aldea medieval junto a Vega de Nuez ZA (c. 1446 InventCdBenavente), que sin duda será una escritura aberrante por Flechas.

 

Pascual Riesco Chueca:  "Valdefinjas", 

en Toponimia asturiano-leonesa, proyecto integrado en el Toponomasticon Hispaniae.

[consultado en 21-06-2025].
Data: 19/06/2025
6350
no-portugues

Coordenadas: -5.453989 41.449999

Las coordenadas en el estado español proceden del IGE

×Cerrar

Visualización de capas

One fine body…

Close Save changes
Transcripción fonética
[bal de 'fiŋ xas]
Probintzia
Zamora
Bizilagunak
58 (2023)

Herritarren izena eta talde izengoitiak

Herritarren izena(k)

Valdefinjero, -a.

Sasigentilizioak
Daturik ez

Leku izenak sortutako jende izenak

Abizena
No ha generado apellido
Izena
Ez du jende izenik sortu

Bibliografia berezia

Bibliografiarik ez dago

Sinadurak

Erredakzioa: Pascual Riesco Chueca

Ministerio de ciencia
Xunta de Galicia
Instituto da Lingua Galega
UPNA
UAM
Universidad de Zaragoza

MCIN/AEI/10.23039/501100011033k finantzatu du Toponomasticon Hispaniae I+D+I proiektua. Aplikazio honek Galiziako Xuntak ikerketa guneen finkapenerako eta egituraketarako ematen dituen laguntzetako bat izan zuen.

Menú del pie

  • Pribatutasun politikak
  • Cookies politikak
  • Harremanetarako
-
-
-
-