Antas de Ulla
Tipoloxía ou caracterización xeográfica
Étimo
Derivado
Resumo xeral
O topónimo Antas de Ulla resulta da unión entre o termo anta ‘menhir’, ‘dolmen’, procedente dunha palabra prerromana indoeuropea co significado de ‘linde, estrema, marco' (DCECH s.v. anta), máis Ulia, outra palabra prerromana procedente da raíz hidronímica indoeuropea *wel- ‘facer xirar’ (Bascuas_1999).
Aspectos xeográficos, históricos, administrativos
O nome orixinario da parroquia actual de Antas de Ulla foi Seoane, hoxe pronunciado /so'ane/, que procede de Sanctu Iohanne ‘San Xoán’ (Piel_Santos), patrón da vila. Co tempo, xeneralizouse a denominación do concello (Antas) ata que no decreto de 1916 (Méndez_2016) para evitar confusións entre municipios homónimos (neste caso, coa localidade almeriense Antas), estableceuse que se denominase Antas de Ulla. A pesar disto, ata ben entrada a década de 1970 a vila de Antas de Ulla foi coñecida pola denominación tradicional, que permanece aínda no lugar e rúa de Seoane e nas instalacións deportivas do Castro de Seoane. Na actualidade poucas veces se emprega o topónimo composto e os habitantes do concello fan uso maioritariamente só do primeiro termo: Antas.
Antigamente, o territorio estaba dividido en dúas xurisdicións: a de Amarante (composta polas parroquias de mesmo nome e cuxo xuíz ordinario era nomeado polo Conde de Amarante) e a de Peibás (formada polas parroquias de Peibás, Agüela, Amoexa, Arcos, Casa de Naia, Cebreiro, Olveda, Queixeiro, Santiso, Vilanuñe e Vilouriz (hoxe descoñecida), na que exercían señorío varios partícipes, entre eles o convento de Santa María de Melide (A Coruña).
Información específica de étimo para este topónimo
Antas
Hai constancia de que no pasado foron moi abondosos neste concello os prados con antas, isto é, “pedras grandes chantadas no chan, en particular as usadas para cerrar un terreo ou para soster un muro” (DRAG). Neste sentido, Sarmiento (OELG II 52-53) expón que “muchos lugares tomaron el nombre de las disposiciones de un peñasco, v.g. (...) Antas de unas altas losas que están como estacas, plantadas en algún sitio”. A motivación pode deberse a un cerrado con grandes lousas ou á existencia de monumentos megalíticos. De feito, no máis antigo documento que menciona esta localidade, císehtan unas "pedras erectas et scriptas".
Ulla
É o río que nace na parroquia de Olveda deste concello. Ten a cunca máis importante de Galicia, despois da do Miño, cunha extensión de 2.764 km2, e nomea a comarca da Ulloa, por onde discorre (GEG s.v. Ulla).
Documentación histórica
Antiga e medieval
- "in concurrencia ipsius ecclesie uilla de Antas, cautata per petras erectas et scriptas" 912 CDPinario
- “ecclesiam sancti Iohannis de Antas” 1210 CDVilarDonas, pp. 202-203
- “et cum magistro uenerit ad Sanctum Iohannem de Antas seruiat ei cum aliquio uictu sciendum ergo quod Sancia Luz et filli eius omnem utilitatem querant et sint professi” 1216 CDVilarDonas p. 206-208
- “[...] a qual herdade ias su signo de Sayoane das Antas, et outra herdade que o dicto noso moesteyro ha en Bilaane” 1390 CDVilarDonas, p. 302
- Seyoane das Antas 1390 CDVilarDonas, p. 302
- “iglesia de Seyoanne das Antas” 1473 CDVilarDonas, p. 498
- “ẽna fregesya de San Juan das Antas, o qual dicto lugar et casar bos aforamos con todas suas entradas et saydas [...]” 1499 CDVilarDonas, p. 493
Moderna
Cognados e topónimos relacionados
Antas
En territorio galego existen outros cognados, tanto en singular (A Anta (lugar en Aranga, Co; Coirós, Co; Cotobade, Po), coma en plural: a parroquia de Antas (A Lama, Po) e os lugares As Antas (Beariz. Ou; Boborás, Ou; O Irixo, Ou; Rodeiro, Po; Salvaterra do Miño, Po) y Antas (A Lama, Po). Tamén en composición: O Campodanta (Cotobade, Po), A Penadanta (Vilalba, Lu). Valdanta (O Bolo, Ou).
Con relaxación da vogal final: Antes (parroquia en Mazaricos, Co) e As Antes (lugares en Santa Comba, Co, e Carballedo, Lu).
Tamén hai derivados co sufixo -ĔLLA: Antela (lugares nos concellos das Neves e Ponteareas, amais dunha lagoa desecada na Limia).
Ulla
En territorio galego existen outros cognados coa mesma evolución; os topónimos citados localízanse no curso do río que lles dá nome:
- Lugares: Ulla (A Estrada, Po; Palas de Rei, Lu), Ribadulla (Antas de Ulla, Lu, Padrón, Co, A Estrada, Po)
- Parroquias: A Ponte Ulla (Vedra, Co), Ribadulla (Santiso, Lu), San Mamede de Ribadulla (Vedra, Co), Santa Cruz de Ribadulla (Vedra, Co).
en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org
Coordenades:-7.773689 42.606371
As coordenadas no estado español proceden do IGE
Xentilicio e alcumes colectivos
Seoanés, seoanesa
Antropónimos orixinados polo topónimo
O foco máis produtivo do apelido parece ser Antas (A Lama), posto que os seus portadores actuais residen neste concello e nos circundantes; outro grupo deles, situados en Santiso e Melide, poderían proceder de Antas de Ulla.
El foco más produtivo del apellido parece ser Antas (A Lama), puesto que sus portadores actuales residen en este municipio y en los circundantes; otro grupo de ellos, situados en Santiso y Melide, podrían proceder de Antas de Ulla.
Bibliografía específica
Ares Vázquez, Nicandro. 2009. “Toponimia do Concello de Antas de Ulla”, Lucensia: miscelánea de cultura e investigación 38, 97-122.
Santiso Arias, Andrea. 2023. Toponimia de Antas de Ulla. A Coruña Real Academia Galega.
Sinaturas
Redacción: Ana Boullón
Contribucións: Andrea Santiso
