Ir o contido principal
Volver a ToponHisp
  • Consulta do dicionario
  • Resultados do proxecto
  • Bibliografía
  • Fontes
  • Acceso investigadores
esglcaeupt-ptast

Bande 1

Bande 1

Tipoloxía ou caracterización xeográfica

Lugar
Concello
Parroquia
Idioma do topónimo
Galego

Étimo

*VANĂTE
Prerromano
Hidronimia

Resumo xeral

Probablemente procede dunha forma prerromana, quizais da raíz hidronímica indoeuropea *aw(e)-, ‘humedecer, mollar, fluír’.

Aspectos xeográficos, históricos, administrativos

O nome do concello de Bande procede do da parroquia; tamén o é da vila, do arciprestado da diocese de Ourense, que coincide co municipio de Bande e Lobeira. Conta con augas termais e foi sede dun campamento romano, chamado Aquis Querquennis, do que se conservan restos, hoxe medio asulagados polo encoro das Conchas (1944).

Información específica de étimo para este topónimo

A etimoloxía de Bande foi posta en relación co teónimo Bandi, Bandue, amplamente documentado en inscricións galaico-lusitanas. E a orixe deste relacionouse coa raíz indoeuropea *Bhendh- «atar» ou a raíz *band-, emparentada, entre outras, co irlandés banna / bainne «gota» e buinne «manancial» ou por un composto do celta ban 'muller' e dia 'deusa' (Pedrero_1999).

A principal obxección a esta proposta é que as formas medievais do topónimo ourensá presentan consistemente a forma Vanate, o que obriga a descartala. Dado que está amplamente documentado como hidrónimo antes de designar un núcleo de poboación e territorio, Bascuas_2014 propón un derivado da raíz hidronímica indoeuropea *aw(e)- ‘humedecer, mollar, fluír’,  a través dun tema *Wanăti- "emparentado co lit. vanduõ, vándenį ‘auga’. A raíz destas formas lituanas é *wa-n-d  con  -n  infixo coma no ai. undáti ‘brotar, mollar’ ou no lat. unda ‘onda’, en alternancia con ai. udán ‘auga’, gót. watō (de *wod ) ‘auga’, ingl. water, rus. voda (vodka, propiamente ‘auguiña’, §29). Á vista destes feitos, o noso hidrónimo pode explicarse como un tema en  i  *Wa-n-ă-ti , con /a/ na raíz correspondente a /o/ en linguas de cinco vogais, -n- infixo, -ă- anaptíctico e -t- novamente en alternancia coa sonora do lit. vanduõ e demais correspondencias aducidas" (§50.1).

Por outro lado, a súa terminación en -e fai pensar nunha posible orixe nun nome persoal, a partir dun xenitivo da segunda declinación. Pero non documentamos ningún antropónimo *Vanatus (ou forma semellante).

Documentación histórica

Antiga e medieval

  • "Sorica [río Sorga] et Vanate" 949 TCelanova
  • "discurrente rivulo Vanate" 998, 1025 TCelanova
  • "in territorio Limie secus fluvium Limie, inter Vanate et Sallare [río Salas]" 1062 
  • "fmonasterio de Porcaria in villa de Ruivales iusta  fluvio Vanate 1074 TCelanova
  • "Sancto Petro de Vanade" 1031 TCelanova
  • "territorio de Vanate circa ecclesiam Sancto Petro" 1036 CDCelanova
  • "ecclesia sancto Petro de Vanate" 1065 TCelanova
  • "eclesie sancto Iacobo discurrente rivulo Vanade" 1067 TCelanova
  • "terra de Vanate" 1077 TCelanova
  • "territorio Vanade" 1104 TCelanova
  • "Gil Fernández da Vande" 1437 DocDevOurense
  • "ena aldea de Coruelle, en terra de Vaande" 1451 DocDevOurense
  • "Diego do Ribeyro, juez de terra de Vaande" 1488 DocDevOurense

Moderna

  • "felegresía de San Pedro de Vade" 1553 (Archivo de la Real Chancelería de Valladolid) PARES
  • "la tierra de Bande" 1589 (Archivo de la Real Chancelería de Valladolid) PARES
  • "Vande y Celanoba. ... concejo y vezinos de Vande"  1610 (Archivo de la Real Chancelería de Valladolid) PARES
  • "partido y juriscdcción de Vande" (Archivo de la Real Chancelería de Valladolid) 1613(1614) PARES
  • "Feligresía de san Pedro de Vande. ... En el lugar de Villameá, feligresía de san Pedro de Bande" 1753 CME-Bande
  • "BANDE: ayunt. en la prov. y dióc. de Orense (6 leg.) de la aud. terr. y c.g. de la Coruña (24).  ... Pobl.: 1.343 vec., 6.715 alm.  BANDE.: ant. jurisd. en la prov. de Orense. ... BANDE: part. jud. de entrada en la prov. y dióc. de Orense. ...  comprende 6 ayunt.  ... BANDE (San Pedro de): felig. en la prov. y dióc. de Orense (6 leg.), part. jud. y ayunt. de Bande, de los que es cap."  1847 DicMadoz

Cognados e topónimos relacionados

Pese a homonimia actual, os topónimos Bande de Láncara (Lu) e o seu composto Bande Susaos non ten que ver co ourensán, pois atéstase con B- etimolóxico: 

Hai un lugar chamado Bandebó en Cambre (Co), que posiblemente é un composto de Bande co adx. bo. E tamén os derivados Bandelo (Lugo e Outeiro de Rei, Lu), que portan o sufixo diminutivo -ELLU. Pero, ao carecermos de atestacións medievais destas formas, non podemos saber a cal das raíces mencionadas se deben adscribir.

Ana Boullón:  "Bande 1", 

en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org 

[consultado en 12-05-2025].
Data: 28/08/2024
4495
no-portugues

Coordenades:-7.9752718 42.03162122

As coordenadas no estado español proceden do IGE

×Cerrar

Visualización de capas

One fine body…

Close Save changes
Transcrición fonética
ˈbande̝
Audio
Provincia
Ourense
Poboación (INE)
1.482 (2023)

Xentilicio e alcumes colectivos

Xentilicio(s)

Bandés, -esa.

Pseudoxentilicio(s)
Sen datos

Antropónimos orixinados polo topónimo

Apelido
Bande
710 ocurrencias
Fonte: CAG

O apelido Bande ten dous focos de expansión, procedentes de cadanseu topónimo: por un lado, a parroquia ourensá (cos portadores censados nas comarcas de Sarria e Lugo) e, por outro, un lugar de Láncara, Lu (que ten distinta orixe etimolóxica), con portadores sobre todo na comarca de Celanova, e a maior densidade no concello de Cartelle

Bande
Nome
Non xerou nome persoal

Bibliografía específica

Non hai bibliografía

Sinaturas

Redacción: Ana Boullón

Campamento romano de Bande (Creative Commons), por David Pepín

Campamento romano de Bande (Creative Commons), por David Pepín

O proxecto I+D+I Toponomasticon Hispaniae está financiado polo MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. A presente aplicación contou cunha axuda para a consolidación e estruturación de unidades de investigación competitivas da Xunta de Galicia (ED431C 2021/20).

Menú del pie

  • Políticas de privacidade
  • Políticas de cookies
  • Contacto
-
-
-
-