Coirós
Tipologia ou caracterização geográfica
Ámbito semántico
Derivado
Resumo geral
Aspetos geográficos, históricos, administrativos
O municipio de Coirós foi constituído no ano 1836 con diversas parroquias que durante o Antigo Réxime pertenceran ás xurisdicións de Betanzos e de Oza. Nun primeiro momento, considerouse a formación dun concello extenso denominado Muniferral, que incluiría Coirós e Aranga, pero finalmente créaronse dous concellos diferenciados (NavazaConcellosCor, p. 38). O nome do concello procede dunha das correspondentes parroquias (Coirós, San Xulián), que nas primeiras atestacións documentais era denominada mediante a advocación: sancto Iuliano (978 TSamos).
Informação específica de étimo para este topónimo
O topónimo procede da forma diminutiva plural de *corĭu. A base etimolóxica remota parece estar nun derivado oronímico *caurĭu, formado por un tema prelatino *caur ao que se lle debeu engadir un sufixo –ĭa/-ĭo (MartínezLema_tese 2010, p. 145). O tema *caur relaciónase co indoeuropeo *keu- 'concavidade' que se proxecta en formas latinas como cauus 'cova' ou cauea 'cesta' (IEW, pp. 588-594). Segundo esta hipótese, o topónimo designaría logo un terreo caracterizado polas súas covas ou depresións (NavazaConcellosCor, p. 38).
A evolución fonética a partir de *CORIŎLUS maniféstase regular, con evolución do ditongo [aw] a [ow], metátese do iode e caída do [l] intervocálico no sufixo diminutivo.
Documentação histórica
Antiga e medieval
- "per terminos qui sunt inter Coyroos et Colantes" 1133 CDLugoCañizares, doc. 305H, p. 414.
- "por lo camyno que vay de Coyroos para Betanços" 1375 DocSMBelv, doc. 50, p. 451.
Moderna
- "San Giâo de Coyrôos, tres mill e quinientos mrs." 1500 LSubsidioSantiago, doc. 19.
- "San Julián de Coirós“ 1752 CME.
Cognatos e nomes de lugares relacionados
En Galicia, a forma Coirós dálle nome ao concello e mais a unha das súas parroquias, que inclúe ademais os lugares Coirós de Arriba e Coirós de Abaixo.
Outros topónimos galegos que parecen partir dun étimo *corĭa ou *corĭo son Coiro (que lle dá nome a tres parroquias en Cangas (PO), A Laracha (CO) e Mazaricos (CO) respectivamente, así como a diversos lugares), Coira (nome de varios lugares na Coruña e un lugar en Ourense), Coiras (nome dun lugar e a correspondente parroquia en Piñor (OU)), Coiroa (lugar en Oza dos Ríos (CO)) e Coirón (dous lugares na Coruña e en Pontevedra respectivamente). Neste grupo debemos incluír o topónimo composto Lendecoira (lugar en Trabada, LU) e quizais tamén as formas derivadas Coiradas e Coirados (dous lugares situados en Outes (CO) e Marín (PO) respectivamente), así como O Coiral (lugar en Cesuras, CO).
Con todo, como apunta Búa (Búa_ToponimiaPrelatina, pp. 199-200), debemos ter en conta que algúns topónimos citados poderían proceder dunha forma *cor ou *cur diferente de *caur. Por exemplo, as formas Coiras poderían ser resultado da deglutinación de Escoiras. O autor sinala ademais que o topónimo Courel debe proceder dunha forma sen vogal [i] (ibid., p. 200), indicación que descartaría a súa procedencia directa de *corĭa ou *corĭo.
En Portugal tamén se rexistran, ao igual ca en Galicia, diversas formas que poderían derivar da raíz indoeuropea *caur-:
A forma Coura designa cinco lugares nos concellos de Caminha (Viana do Castelo), Vila Nova de Famalicão (Braga), Amarante (Porto), Castro Daire (Viseu) e Amamar (tamén en Viseu). Neste último caso, a correspondente parroquia tamén se denomina Coura. Outra parroquia con este nome rexistrámola no concello de Paredes de Coura (Viana do Castelo).
Desta voz Coura podería derivar, como diminutivo, a forma Courinha, que designa un lugar en Castro Daire (Viseu), onde por certo tamén se documenta a forma Coura como nome de lugar. No que respecta á forma Courela / Courelas, pola contra, todo parece indicar que se trata dun termo parcelario de procedencia latina empregado xa na Idade Media co significado de 'parcela de terra asignada' (Búa_ToponomiaPrelatina, p. 200).
A forma Couro, pola súa banda, documéntase no topónimo composto Rio de Couros (freguesía e lugar no concello de Ourém, no distrito de Santarém).
en Toponimia de Galicia e Portugal (PID2020-114216RB-C61), proyecto integrado en Toponomasticon Hispaniae, financiado por el MCIN/AEI/10.13039/501100011033/. http://toponhisp.org
